Srpska revolucija u narodnoj tradiciji

Pesma guslara

 

Na tradiciju i kulturu svih evropskih nacija utiču, između ostalog i ključni vojni i politički događaji koji su svojim značajem usmerili sudbinu, budućnost i opstanak jednog naroda. Nemci imaju Teutoburg, Rusi Kulikovo, Francuzi Poatje a srpski narod Mišar i Deligrad u sklopu opštenarodnog ustanka za oslobođenje od tuđinske turske vlasti. Srpski narod je deo šarenolikog spektra evropskih nacija, koji svojom tradicijom i bogatim nasleđem zavređuje da se nađe na čelu te velike grupe. Tradicija i svest srpskog naroda neraskidivo su povezani sa istorijskim razvojem i ključnim događajima koji su taj proces obeležili. Srpska revolucija 1804-1813 predstavlja uvod i začetak obnavljanja srpske državnosti, nastavak državnog kontinuiteta i uvertiru postizanja nacionalne slobode.

Kosovo, srpski ustanci za nacionalno oslobođenje, balkanski ratovi, Veliki rat 1914-1918

U srpskoj nacionalnoj svesti postoje svetila koja su jasna i neugasiva: Kosovo, srpski ustanci za nacionalno oslobođenje, balkanski ratovi, Veliki rat 1914-1918. Srpska revolucija postala je temelj u izgradnji nacionalne svesti budućih naraštaja, duhovna hrana generacijama koje su usledile, i kamen temeljac u izgradnji duhovne strukture i karakteristika Srbina-vojnika. Istoričar i ljubitelj srpske istorije, Leopold fon Ranke, prvi je upotrebio termin srpska revolucija u svom delu Die Serbische Revolution, i odnosi se na period od 1804-1835. Pod turskim jarmom, srpskom narodu je bio uskraćen ekonomski, a kao posledica toga i kulturni razvoj. U nemogućnosti pisanja, srpski narod je razvio epsku pesmu kao vapaj za slobodom i dokaz kulturnog i nacionalnog identiteta pod tuđinskom vlašću.

Narodne mase su u gluslama i epskoj pesmi imale svoj ‘’ventil’’ i ‘’odisaj’’

Narodne mase su u gluslama i epskoj pesmi imale svoj ‘’ventil’’ i ‘’odisaj’’ u okolnostima latentne i bremenite nesigurnosti. Vladika Nikolaj je to sjajno predstavio kada je kazao da je srpskom narodu pod Turcima bio nemoguć razvoj i uzrast u ‘’širinu’’, pa je u tom nedostatku srpski narod rastao u ‘’visinu’’, i to pravoslavljem, guslama i narodnom pesmom. Narodne pesme su neprocenjivo bogatstvo srpskog naroda, koje su oslikavale narodnu svest, aktuelna nacionalna raspoloženja, svest naroda u datom periodu, uticaj istorijskih događaja na svakodnevni život pojedinca, način razumevanja jednog istorijskog događaja od strane širih narodnih masa. Pošto je srpski narod izvojevao svoju autonomiju hatišerifima dobijenim iz Stambola, započet je proces srpske emancipacije, kulturnog i ekonomskog razvoja, koji se nastavio u proces  modernizacije, industrijalizacije, i vojnog jačanja srpske države.

Srpska revolucija počela je 1804.

Srpska revolucija počela je 1804 kada je grupa istaknutih narodnih prvaka, na čije čelo se stavio Đorđe Petrović, povela srpski narod u borbu za oslobođenje od Turske vlasti. Ustanku su prethodile velike represalije turskih činovnika dahija, u tom trenutku odmetnika od carske vlasti, nad srpskim narodom i divljanje i zločini predstavnika lokalnih turskih vlasti po srpskim selima. Seča knezova, januara 1804, uzeta je kao kap koja je prelila čašu. Karađorđe je sa svojim ljudima krenuo u paljenje hanova po Šumadiji, a ustanak Srba se ubrzo proširio na čitav Beogradski pašaluk.

Srpska borba sa carskom vojskom

Usledila je prva borba Srba sa regularnom carskom vojskom u sjajnoj pobedi kod Ivankovca, a u daljem toku događaja došla je i slavna 1806, kada su Srbi kod Mišara i Deligrada porazili Turke i slavu srpskog oružija rasprostrli širom Evrope. Ustanak je dalje postao deo krupnijih istorijskih događaja u okolnostima rusko-turskog rata i zajedničkog ratovanja Srba i Rusa u sklopu širih narodno-oslobodilačkih planova. Nakon istupanja Rusije iz rata, zbog opasnosti koja se nad njom nadvila u obliku pola miliona Francuza vođenih od strane Napoleona Bonaparte, Srbija je ostala sama sukobljena sa velikom turskom carevinom. Do sloma ustanka došlo je 1813, kada se turska osveta obrušila na iscrpljeni srpski narod. Međutim, iz pepela popaljene Srbije, hajdučka i junačka ‘’srpska krv’’ je smogla snage i u povoljnim spoljnopolitičkim okolnostima Srbi su započeli novi, Drugi ustanak na čelu sa Milošem Obrenovićem, koji je rezultirao sticanjem polu-autonomije 1815 i pune autonomije 1830.

Zaostavština srpskog naroda iz perioda Prvog i Drugog ustanka su narodne pesme, prožete junaštvom, herojstvom, vrhovnim hrišćanskim idealima, požrtvovanošću, pravdom i istinom. Vuk Karadžić je kasnije, svojim marljivim i doslednim radom uspeo da zabeleži veliki broj narodnih pesama koje su na taj način sačuvane i spašene od mraka zaborava. Narodne epske pesme, kao deo tradicije i nasleđa srpskog naroda ukazivale su na esenciju srpskog narodnog bića i nacionalnih osećanja u datom periodu.

Slika slepog Filipa Višnjića i pesma guslara

Veličanstvena je slika slepog guslara Filipa Višnjića, koji  svojom pesmom hrabri srpske ustanike kada su na domak smrti u očajanju i malodušju.  Čovek XXI veka ne može ni naslutiti kakav je duhovni naboj i bujicu osećanja izazivala pesma gulsara, i kakav je uticaj ona imala na psihu pojedinca. Ostalo je zabeleženo da su gusle snažno potresale turske vojnike u borbama sa Srbima, i da su se Turci, pogotovo oni dovedeni iz Male Azije, našašvši se u borbi sa Srbima, na nepoznatom terenu i u tuđini, plašili zvuka gusli kao ‘’same smrti’’.

Pesma guslara i muzika koja vodi do slobode

Srpski narod je svoje raspoloženje, svoju bol i čežnju za slobodom taložio i kanalisao narodnim pesmama, uz zvuke odmetničkog instrumenta, koje su gusle uvek predstavljale. Zanimljivo je da je škotski narod u decenijama i stolećima pod engleskom vlašću negovao zvuke gajdi i hrabrio se u godinama tuđinske vlasti. Englezi su u oblastima koje su kontrolisali često branili gajde, pod pretnjom smrtne kazne. Tako je bilo u srpskim zemljama pod turskom vlašću. Sviranje gusli se nije smelo čuti. Razlog je bio svakako zajednički: gusle među Srbima i gajde kod Škota, pothranjivale su revolt i snažile nacionalnu svest naroda, pa su kao takve predstavljale oruđe u širenju anti-okupatorskog raspoloženja širokih narodnih masa. Gusle su u srpskom narodu ovekovečene kao pamtiše i glasonoše večnosti, pogotovo u periodu srpskih ustanaka kada je smrt i stradanje bilo nešto samo po sebi stvarno i opipljivo.

Pesma guslara kao moralni katalizator

Na temelju epske pesme, vaspitavali su se naraštaji u Srba, kada škola nije bilo, i kada je okupatorska vlast snizila i ograničila društveni i kulturni život Srba do najnižih mogućih lestvica. Nasleđe u obliku narodnih pesama je kod Srba svagda bilo moralni katalizator sa ogromnim pedagoškim uticajem. Na temelju epike, posebno iz perioda srpskih ustanaka, formirala se nacionalna svest, moralna načela, i konstruisala se ličnost koja je jasnije mogla da razazna razliku između dobra i zla.

Na tom nasleđu odrastale su generacije koje su usledile. Mnogo godina kasnije, srpski seljak, kroz istoriju osuđen na borbu na život i smrt, nosio je na bojište pesme pevane od roditelja i predaka i često postizao sjajne pobede u nizu ratova koji su usledili. Ratovi su večita zla kob srpskog naroda, koja ga je u stopu pratila od dolaska na ove prostore. U borbi da odoli toj kobi srpski narod je imao nadu koju je  otelotvorio u narodnoj pesmi i guslama, tom ‘’melemu junačkoj duši’’.